понедельник, 10 сентября 2007 г.

Қазақстандық банктар қазаққа қызмет еткісі жоқ па?

Жуырда мені әрлі-берлі құбылған АҚШ долларының бағамы, қолдағы азын-аулақ ақшаның құнын сақтау мақсатымен елдегі еңсесі биік үш банктың бірінің табалдырығын аттатты. Күз келсе де, солтұстағы астанамыздың өзінде аптабы апшымызды қуырған ыстықта салқындатқышы жоқ әлгі банк бөлімшесінің тап-тар орынжайы криматори секілді бойыңды өртеп бара жатса да, көкейдегі ойымды орындауға деген мұқтаждық амалсыз көндірді: баяғы ширатта тұрып, жұрт қатарлы біршама уақытты біз де өлтірдік. Итшілік азапқа үйренген банк қызметкерлері де, келгіншілер де, банк орынжайының ыстығы мен жайсыздығына көңіл аударып, алабұртып жатқаны шамалы, қайда қарасаң да - қазаққа тән құлдық төзім.
Кезегім келгенде мен де құжатымды тапсыра бергенім сол еді, Жанар есімді банк бойжеткені менің аты-жөнімнің қазақша жазылғанына қайран қалғанымен бірге, оны қысыла-қымтырыла орыс тіліне аудара алмай әуре болды. Мен өзімше білгішсініп, қазақы аты-жөннің орысшалауға болмайтынын, мен өз еліміздегі мемлекеттік тілдің барын, аты–жөнді бұлайша өзгертіп жазудың дұрыс еместігін қара көзді қарындасыма сыпайы жеткізіп едім, ол да обалына не керек сыпайылықпен банктағы барлық жазбаның тек қана орыс тілінде толтырылатыны қарастырылғанын айтып, мені әрі қайран, әрі қапы қалдырды. Мен оған сенбестен, дереу «саяси-идеологиялық қаруларымды» шығардым да, банк басшысын шақыртуды талап еткенім сол еді, Жанар дереу банк бөлімшесінің директорына жөнелді. Есіме, осыдан үш жыл бұрынғы бір досымның осы банктың бір бөлімшесін бланкасы қазақша болмағаны үшін сотқа бергені түсті – соның нәтижесінде Ақтөбеде бланкаларды жаппай қазақшаға аударғаны бар еді, ал елордамыздағы мына жағдай одан да сорақы болып шықты!
Ақыры, директордың орнына қарындасымның өзі қайтып келді, мықты сасқаны көрініп тұр: өзінің бүгін жұмысқа алғаш шыққанын айтып, қазақша білмейтініне де кешірім сұрады, өзінің де, директорының да бұл кемшілікке қатысы шамалы екенін жеткізіп жатыр. Мен де түсіне қойдым: әрине, бұлар – қарапайым ғана атқарушылар, ал банктың қожайындары да, басшылары да мұндай қапырық орынжайда не қылсын, оның үстіне қарапайым халықтың өкілі болып табылатын Жанар мен оның директорының ештеңе шеше алмайтыны тағы түсінікті. Бастағы жүйке мен шүйкеден ғана айырыласың, өзге нәтиже сол бойда болмайтыны рас.
Сонымен сабама түсіп, өрекпіген өкпемді басып, банкер қарындасқа, ағылшынша толтырсақ қайтеді десем де, ол тек қана орыс тілінде болуы керектігін айтып жалынғандай болды. Не қылған жаны сірі тіл еді деймін, ішімнен. Ақыры, өз тілінде мақұрым қарындас өтінгесін, қазақша аты-жөнді Ресейдің мемлекеттік тіліне қотаруға кірістім. Осы жерде, бой менен ойдағы лингвистикалық сауаттың бәрін іске қоссам да, марқұм қойшы әкетайымның есімі орысшаға икемделмей-ақ қойғаны: Әбдірешұлы. Қалай орысшаласаң да дұрыс, бірақ қайсысы заңды: Эбдрешулы ма, Эбдирешулы ма, Абдрешулы ма болмаса Абдирешулы ма? Айтпақшы, мұны ажырататын бекіген заң да, лингвистикалық норма да жоқ қой! Қазақ тілі мен орыс тілінің арақатысын реттейтін транкрипциялық та, транлитерациялық та, не сөздік, не ереже жоқ! Жуырда агенттікке айналмақшы жарықтық Тіл комитеті бірнеше жыл бойы не қарап келді десеңші? Тілге қаншама қаражат бөлініп жатқанын жариялап, мақтанудан басқасын атпағанда. Ойың құрмағыр он саққа жүгіреді екен. Қойшы, әйтеуір, Жанар екеуміз өз ережемізбен «Әбдірешті» икемге келтіргендей болдық. Алайда, алда–жалда (оның беті әрмән) әлгі банк заңға жүгініп, менің әлгі орысшаланған аты-жөнімнің шынайы еместігін алға тартса, менің дипозитке салған қаржымды бермеуіне мүмкіндік мол! Өйткені, куәліктегі мен келісімшарттағы аты-жөннің арасы жер мен көктей. Заңдамада аты–жөнді бұлайша бұрмалау қарастырылмағаны өз алдына бір әңгіме. Ал заң саласында әріп түгілі үтірдің өзі тағдырды басқаша бұрып жіберетіні тағы белгілі. Міне, қазақтың, кешіріңіз, қазақ болуға тырысқан адамның көрген күні – осы! Басқаша айтқанда, Қазақстандық банктар қазаққа қызмет етуге қарсы ма деген оңбаған сауал осындайда ойды он орап алмай қайтсін...

2 комментария:

Бақытнұр комментирует...

Customer is the king degen soz bar goi. Customerlerding barlygynyn otinishin oryndauga tiisti, eger ol zanga saikes bolsa.

Kazakstanda kyzmet korsetu ortalyktary jaksarmaiynsha eshkashan elulikke kiremiz dep dalbasa jugirmeui kerek.

Kyzmet korsetu - bul ishtegi jane syrttan kelgen halyktyng en birinshi kozine tusetin narse.
Jaksy kyzmet korsetu - adamnyn jeke basynyn, sol atalmysh orynnyng jane Memleketinin damysy dep sanauga bolady.

maratkhan комментирует...

Бар пэле компьютерлік программада болып тұр ағасы.