воскресенье, 12 августа 2007 г.

Халық киносы бұралқы емес

«Кино – бар өнердің ішіндегі ең маңыздысы».
В.И.Ленин



Қазырғы қазақ киносын табиғатына қарай үшке бөлуге болады:
- элиталық мүддеге қатысты кино;
- кәсіпқойлық кинотуынды;
- халық киносы.
Аталған үш топтың алғашқысына жататын «Номад» фильмі діттеген мақсатқа жетпегені белгілі. Оның есесіне, керісінше, шетелдік мазаққұмарлардың «Бораттың хикаясымен» Қазақстанды жаһандық күлкіге талғажау еткені де рас.
Ал, кәсіпқой қазақ киногерлерінің халыққа қажетті емес, өздерінің авторлық амбициясын ғана қанағаттандырумен шектелетіні көп езулерді көкезу еткені тағы бар.
Соңғы топ, кеңес кезіндегі провинцияларда құрылып, әуесқойлық пен кәсіпқойлық талабының арасындағы ән-күй өнерпаздарын біріктіретін және «Халық оркестрі» атағын алатын көркемөнерпаз топтың тағдырына ұқсас, халық арасында жүріп кино түсірумен айналысатындар. Бірақ оларға әзір мемлекет тарапынан назар ауа қойған жоқ. Есесіне халық тарапынан ықыластың бары анықтала бастады.
Алайда, қазырғы өнер туындысының түпкі мақсатын біржақты сөз етуге және болмайды. Қыруар қаржы бөлініп, алдын ала классикалық кино түсіру мүддесі немесе ақша үйірер туынды болуға тиіс делінетін киноның да түкке тұрғысыз болуы мүмкіндігін миллиондаған долларға түсірілген «Көшпенділер» фильмі алдымызға жайды. Ал, талай шетелдік сыйларды өңгерген авторлық кәсіпқой фильмдеріміз халықтың да, элитаның да көз қуанышы болмауда не шетелдіктердің қадесіне жарамауда. Сонда ұлтқа қадырлы туындыны кім туғызбақ? деген сауал бәрібір көкейді тесуін қояр емес.
Бұған жауапты жуырда түсіріліп, жұрттың назарына видеотабақшаға жазылып таратылған «Жаралы сезім» фильмі әлгі сауалымызға жауап бергендей. Шынын айтайық, бұған дейін мемлекеттік қызметшілер кеңселеріне келіп, компакдискдегі қазақ фильмін компьютер арқылы таласа-тармаса қарағанына куә болғанымыз жоқ. Рас, қараған, бірақ ол - өзбек фильмдері еді. Шүкір, енді қазақ киносын да жұрт қарайтын күнге жетіппіз.
Бақсақ, фильмді саясатшы, мемлекет әрі қоғам қайраткері Оразалы Сәбден идея беріп түсірткенімен, биліктің де, бизнестің де қатысы шамалы секілді, қысқасы, аталмыш кинотуынды «халық киносы» екен! Әрине, жуырда бұл фильмді «Кеш қалмаңыз» телекөрсетімінде аямастан сынап, жұлмалаған сәт те болды. Сондағы айтылған ой - фильмнің кәсіпқой еместігі. Бірақ оны біз де жасырғымыз келмейді.
Алайда, қазақ киносын осындай әуесқой «халық киносы» құтқаруы мүмкін! Өйткені, оны түсіретін де, көретін де - халық. Халыққа қатысы жоқ фильмнің ешкімге қажеттігі жоқ екені де рас қой! Өз халқына жақпаған өнер әлемдік болып жарытқан жерін байқамадық. Ал, біз бұған дейін өздері көрмейтін киноларын өздері түсіріп келген топтан не шыққанына куәміз. Әрине, техникалық мүмкіндік пен түсіру шеберлігі арқылы жылтыраған болмаса шетелдік шеберлердің бір сәттік бағалауына ғана жататын туындылардың түсетініне күмән жоқ. Алайда, өз топырағында жаралмаған немесе өз ортасында кәдірленбеген туындыны кімнің кәдірлеуі ықтимал?
Әрі-беріден соң, өздері әрі кино түсірмейтін, әрі қазақ киносын көрмейтіндердің де бізге фильм түсіріп бергенін де бетке баспай-ақ қоялықшы. Мәселе - қазақтың басындағы үдерісті тұшынбайтындардан қазақ өнеріне үлес қосатын кинотуынды шығаруға барлық ресурсты рәсуә етуінде. Алайда, біз өзімізді өзіміз сыйламағасын, өзімізді өзгеге жалынып-жалпайып кәдірлетуге көшкен халық секілдіміз. Әлгі «Көшпенділеріміз» де сол құлықтан туылған көрнек(картина) секілді болады да тұрады.
Сонымен, «Жаралы сезімге» ат басын бұрайықшы. Идея саясатшыныкы болғасын ба, фильм әуесқой болса да, әлеуметтік саясаттан құтылмаған екен. Бірақ бұл жаңа киноның кемшілігі емес, қайта жаңалығы мен артықшылығы ма деймін. Өйткені, қазақ мәселесі қордаланғаны сондай, оны ортаға салып талдауға үлгермей жатырмыз. Аталмыш киноға осы жайттың салқыны тисе керек. Десек те, бұған дейінгі зиялы қауымға артып келген кінәмізді осындай фильмдер жуып-шаятын түрі бар. Атауы махаббат тақырыбы болғанымен, сол сезімнің жаралануын біз елдегі әлеуметтік мәселеден туындап жататынын аңғарған болдық. Фильмде тіл мәселесі де, қылмыс та, ата-ананың болашақ ұрпағына деген жауапкершілігінің жоқтығы да, безбүйрек байлық та, жетімдік те, ұлтаралық келісім де үйіліп-төгіле қамтылыпты.
Алайда, көбікті телесериалдар болмаса, барлық мәселе мен тақырыпты жиып-теріп түсіру бір көркем фильмге діттеген тақырыпты рәсуә қылу болып табылар еді. Дегенмен, бір фильмге бар тақырыпты жинау қазақ мәселесінің қордаланып қалғандығынан болар, режиссер шыдай алмай соның бәрін алғашқы көрнекке (картина) жыйып түсірген.
Алайда көрнекке бажайлай қарасақ, сезімнің неден жаралы болғанын түсіне алмадық: өйткені, махаббат сонша жапа шеккен жоқ фильмде, ал бас кейіпкерлер - Қанат пен Арай, сезімнің жарасынан да, махаббаттың машақатынан да қинала қойған жоқ, бар болғаны сезім иелері әлеуметтік шырғалаңға түсіп қана зардап шеккені рас. Соған орай кино атауы сәтсіз таңдалған секілді. Ал, киноматериалды алсақ, фильм телесериал қылып түсіруге сұранып тұрғандай. Аздап, өзбек фильміндегі төсектегі ағасын қарындасының оятуы болмаса «Бригададағы» төртеудің жүрісі көрерменнің көзін үйренген көрініске сүйрелейтіні де рас.
Әрине, әуесқой фильмді шұқылағаннан опа таппаспыз, алайда, ең бастысы фильмді қарапайым жұрттың қарайтынында. Бас жаққа барыспай, сын жағын кәсіпқойларға қалдырайық. Оның үстіне, ешбір прокаттың да қажеті шамалы, әркім компакдиск ойнатқышы арқылы үйінде–ақ көре береді. Осыған қарап, қазақтың шаңырағына қазақ фильмін енгізетін және қазақ киноөнерін «халық киносы» құтқарар деген ой еріксіз келеді.
Айтпақшы, халықтың қажетін өтейтін нәрсеге неліктен мемлекеттік деңгейде қаржы бөлмеске? Әрі – беріден соң мұндай фильмдерге конкурс жариялап, сценарийін қадағалау арқылы даңғыл жолмен дамытуға толық мүмкіндік бар. Тіпті, сәтті түскен «халық киносы» өз шығынын ақтауы да ғажап емес. Оның үстіне, провинциялардағы шағын киностудиялардың көбеюі, Алматылық киномонополияны ыдыратып, елдегі киноөнерін дамытуға өзіндік лебін қосуы және ықтимал. Қысқасын айтқанда, «Жаралы сезім» өзінің бар болмысымен қазырғы қазақ киноөнерінің мәселесін шешуге деген халықтың үні секілді. Енді соны үйлестіретін, ұйымдастыратын билік керек, тақа болмаса элита тарапынан жылы көзқарас қажет. Халықтық бастама бұралқы күйге түспесін десек.

1 комментарий:

Анонимный комментирует...

Бұл бүйрек сатқысы келетіндердің барлығына арналған ашық хабарлама, бізде бүйрек ауыстырып салуға мұқтаж науқастар бар, сондықтан сіз бүйрек сатқыңыз келсе, iowalutheranhospital@gmail.com электрондық поштамызға хабарласыңыз.
Сіз +1 515 882 1607 нөміріне whatsapp арқылы қоңырау шалып немесе жаза аласыз.

ЕСКЕРТПЕ: Сіздің қауіпсіздігіңіз кепілдендірілген және біздің пациент бүйрегін сақтап қалуға келіскен кез келген адамға үлкен мөлшерде ақша төлеуге келіскен. Сіздерден бір нәрсені естисіз деп үміттенеміз, сондықтан сіз өмірді сақтай аласыз.