понедельник, 10 декабря 2007 г.

ШОШҚАШЫ

Х.Андерсен ертегісі.

Баяғыда бір кедей патшазада болыпты. Оның патшалығы сондай шағын еді, дегенмен үйленуге дәулеті жететін. Ол үйленуге сонша құмартты.
Бірақ та оның тарапынан императордың қызынан «Маған күйеуге шығасыз ба?» деп сұрау барынша батылдық еді. Қалай болғанда да оның беделі бар еді де, оған әйелдікке жүздеген патшайым келісер еді. Ал, әміршінің қызына бар да ойыңа келгенді айтып көр, не болар екен!
Бұл бір шытырман оқиға еді,ендеше істің қалай болғанына көшейік.
Патшазаданың әкесінің моласында айтуға сөз жетпейтіндей әсем раушан гүлінің бұтасы өсіп тұратын; ол бес жылда бір-ақ рет қана гүлдейтін де, жалғыз ғана гүл шешек ататын. Бірақ оның жұпар иісін жұтқан кісі қайғы-мұңын ұмытатын. Патшазаданың бұған қоса бұлбұлы болды, ол сайрағанда тамағында әлемдегі небір әсем әуенді жинақтап қойғандай әсерде болар еді тыңдарман. Раушан да, бұлбұл да болашақ патшайымға әзірленген сыйлық еді; екеуін де күміс кең қобдиға салды да, патшайымға жөнелтті.
Патшазада қобдиларды патшайымның нөкер қыздарымен бірге меймандарша ойнайтын кең залына жеткізуді бұйырған; қыздың да ойыннан басқа ісі болмайтын. Үлкен сыйлық қобдиларын көрген патшайым қуаныштан қол соғып жіберді.
- Шіркін, мыналардың ішінен кішкене ғана мысық шықса ғой! – деді патшайым.
Бірақ қобди ішінен керемет раушан гүлі шықты.
- Шіркін-ай, қалай көркем істелген! – десті бір ауыздан нөкер қыздар.
- Көркемнен де көркем! – деді әмірші. – Өзі сондай тамаша!
Патшайым раушанды ұстап көріп, жылап жібере жаздады.
- Туу, көке-ай! – деп өкінді қыз. – Бұл жасанды емес, нағыз гүл ғой!
- Туһ! – деп қайталады нөкер қыздар. – Шынында да нағыз гүл екен ғой!
- Қызбаланбайық! Басқа қобдида не бар екен, қане көрейік! – деп қарсыласты әмірші.
Басқа қобдидан бұлбұл шықты да, сайрағанда одан қандай да бір кемшілік іздеу мүмкін болмай қалды.
- Superbe! Charmant1! – десті күтушілер; олардың бәрі жамырап, бірінен бірі өтіп французша шүлдірледі.
- Мына бір құс менің есіме марқұм патханымның органшасын түсірді!- деді бір кәрі қызметші. – Аумаған сол әуен, сол мәнер!
- Иә, иә! – деп әмірші балаша жылап жіберді.
- Құс жасанды болар деп үміттенем? – деп сұрады патшайым.
- Нағыз құс! – деп жамыра жауап берді сыйлық әкелген шабармандар.
- Онда ұшып кетсін! – деп ренжіген патшайым, ақыры патшазаданы өзіне жолатпады.
Патшазада бұған жабыға қоймады: ол бет-ауызын қар қошқыл түспен бояп алды да, басына мыж-мыж кепеш киіп, сарайға жетіп келді.
- Саламатсыз ба, әміршім! – деді ол. – Мен үшін сізден бір баспана табылмас па екен?
- Сен сияқтылар жеткілікті, қайсы біріңді паналатам! – деді де әмірші, – Тоқтай тұр, маған бір шошқашы керек еді! Менің шошқам көп қой!
Сөйтіп, әміршіге патшазада шошқашы болды да, оған шошқа қораға жапсарлас кішкене ғана жаппаны баспана етуге берді.Ол күні бойы шошқа бағып, кешкісін керім ас пісіретін қыш құмыра жасауға кірісті. Құмыраны айналдыра әндеткіш бөбеншелер ілінді. Құмыраға әлдеқандай ас пісірілетін болса, бөбеншелер мына бір ескі әнді сызылта жөнелетін болды:

Қайран, менің Августинім,
Бәрі де өтер, бәрі де өтер!


Бәрінен де тамашасы сол, құмырадан шыққан буға қолды тосып тұрып, қаладағы кез келген тұрғынның не пісіріп жатқанын білуге болатын еді. Сөйтіп, құмыра солып қалар раушан гүліне ғана ыдыс болмады! Патшайым өз нөкер қыздарымен серуенге шықты да, кенет әлгі бөбеншелердің сызылтқан әуенін естіп, елти тыңдады. Патшайым тұра қалып, тыңдады да, жайнап сала берді: ол да күйсандықпен «Шіркін, менің Августинімді» тартушы еді. Бұл әуенді ол бір саусақпен тартатын.
- Шіркін-ай, мына әуенді мен де тарта алам ғой! – деді қыз. – Біздің шошқашы құр болмады! Қане, біреуің барып, шошқашының аспабы қанша тұратынын сұраңдар.
Нөкер қыздың бірі ағаш кебіс киді де, мал қораға жөнелді.
- Құмыраң қанша тұрады? – деп сұрады нөкер қыз.
- Құмыраның құны - патшайымды он рет сүю! – деді шошқашы.
- Одан басқа құны жоқ па?! – деді нөкер қыз.
- Одан арзан бола қоймас! – деп тұқыртты шошқашы.
- Не деді шошқашы? – деп сұрады патшайым.


_________________

1Теңдессіз! Керемет! (франц.).


- Ол қисынды баға сұрайды, бірақ оны айту мүмкін емес! – деді нөкер қыз. – Масқара!
- Қане, маған сыбырлап айтшы!
Нөкер қыз оған сыбырлады.
- Мәссаған, әңгүдік! – деді де патшайым жөнімен кеткісі келді, бірақ бөбеншелер… сондай әуезді еді:

Қайран, менің Августинім,
Бәрі де өтер, бәрі де өтер!

- Былай ет! – деді патшайым нөкер қызға. – Бар да, менің нөкер қыздарымды он рет сүймес пе екен?
- Жоқ, рахмет! – деп кері қайтарды қызды шошқашы. – Патшайымды он рет сүйіп берем, болмаса құмыра менде қалады.
Қандай масқара! – деді де патшайым. – Қане, мені ешкім көрмейтіндей айнала қоршап тұрыңдар!
Патшайымды нөкер қыздар айнала тұрып, белдемшелерімен қымтады; шошқашы өзіне тиесілі патшайымды он рет сүю құқын, ал патшайым құмыраны алды.
Қандай қуаныш десеңші! Сол күні кеш бойы, ертеңгісін күні бойы құмыра оттан түспеді. Ал, қалада басқасын қойғанда малай мен етікшінің не пісіргеніне дейін қыздардың білмеген ошақ құпиясы қалмады. Нөкер қыздар секіріп, қол шапаттап мәз болысты.
- Біз бүгін кімде дәмді көже, кімде құймақ барын білеміз! Біз кімде ботқа, кімде жентек піскенін білеміз! Қандай қызық!
- Иә, дәл солай! – деп растады бас аспаз әйел.
- Солайы солай, бірақ ауыздарыңа ие болыңдар, менің әміршінің қызы екенімді ұмытпаң!
- Құп болады! – десті бәрі жапатармағай.
Шошқашы болса, (яғни патшазада, бірақ аналар үшін ол шошқашы екені рас қой) уақытты босқа өткізген жоқ та, енді ол зырылдауық жасады; оны шыр айналдырғанда дүниедегі барлық би әуендері мен ырғақтары сызылып қоя беретін болды.
- Мынауысы superbe ғой! – деді өтіп бара жатып патшайым. – Нағыз әуеннің қоры екен! Мұны естімегенім жақсы еді. Қане, қыздар, сұраңдар мына аспабына не сұрайды екен. Бірақ енді мен онымен сүйіспеймін!
- Ол патшайымның жүз рет сүйісін сұрайды! – деп баяндады шошқашыға барып келген нөкер қыз.
- Немене, оның есі дұрыс па?– деді де патшайым жөнімен кете барды. Бірақ, екі аттап барып қыз тоқтай қалды.
- Өнерді қолдау керек!– деді ол. – Мен әміршінің қызымын ғой! Барып айтың анаған, кешегідей он рет сүйісем, қалғанын менің нөкер қыздарымнан алар!
- Ол бізге тіпті де ұнамайды! – десті нөкер қыздар жамырап.
Соқпаңдар! – деді патшайым. – Онымен мен сүйіскенде, сендер қайда барасыңдар! Сендерге мен ас беріп, ақы төлейтінімді ұмытпаңдар.
Әлгі нөкер қыз шошқашыға тағы жөнелуге тура келді.
- Патшайымның жүз сүйісі!– деп қасарысты жігіт. – Ол болмайды екен – әркім өз олжасымен қалады.
- Қане, айнала тұрың! – деп бұйырды патшайым, нөкер қыздар қоршай қалысты да, шошқашы оны сүйгілеуге кірісті.
- Шошқа ауладағы мынау не қылған жиын? – деп сұрады, балконға шыққан әмірші, көзін сүртті де көзәйнегін тақты.– Ой, нөкер қыздар екен ғой, тағы бірдеме ойлап тапқан! Барып қарамаса, болмас.
Әмірші үйге киер кебісінің сірісін дұрыстады. Ол үйге сірісі басылған кебіс киетін. Әлгі кебісті сырпылдатқанын көрсең ғой!
Мал аулаға келген ол, нөкер қыздарға ұрлана келіп еді, әлгілер бар ынтасымен сүйісті санап жатқан - әсіресе, шошқашының артық сүйіп қоюын мүмкін етпеу мақсаты көзделуде еді. Әміршінің келгенін ешкім сезер емес, ол болса, қыздар тізілген шеңберге тақалды.
Мынау не деген масқара! – деп ол, патшайым мен шошқашының сексен алтыншы сүйісінің сәтіне келгенде қыздарға кебісін зытырды. – Табандарыңды жалтыратыңдар! – деп әбден ашуланған әмірші өз патшалығынан патшайымды да, шошқашыны да қуып жіберді.
Патшайым ағыл-тегіл жылауға басты, шошқашы сілейіп тұр, екеуін де малшындырып жаңбыр жауып тұр.
- Мен қандай бақытсыз едім! – деп өксіді патшайым. – Маған енді патшазада қалай тап болсын! Бақытсыз басым–ай!
Шошқашы ағаш тасасына барды да, бетін айғыздаған қарақошқыл түсті бояуды сүртіп, жалбыр киімдерін сыпырып тастап, қыз алдына өзінің барлық ақсүйектік жарасымы мен көркемдігі жарасып, тұра қалып еді, патшайымның көңілі орнығып, бұған назар аударды.
- Мен сенен өшімді осылай алам! - деді жігіт. – Сен әділ патшазадаға күйеуге шыққың келмеді! Оның сыйлаған шынайы бұлбұлы мен раушан гүлін менсінбедің, ал шошқашымен ойыншық үшін сүйістің! Саған сол керек!
Сөйтті де, ол артына қарайламастан өз патшалығына кетті. Ал патшайымға тек жігіт ойыншығына қосылып шырқау қалды:

Қайран, менің Августинім,
Бәрі де өтер, бәрі де өтер!

1 комментарий:

Айжана комментирует...

Салеметсыз бе, Елсерык агай! Кал жагдайыныз калай? Маган саясаттанудан реферат берды. Сызге улкен отыныш, маган сол рефератты жазуга комектесынызшы! Онын такырыбы "Авторитарлык саяси тартып". Айтпакшы, сайтыныз кызыкты екен!