вторник, 27 ноября 2007 г.

ОРЫНБОР: 1917 жыл 5–13 желтоқсан жалпы қазақ съезі

(деректер Һәм құжаттар)

Бұл съезді ұйымдастырушылар – Ә. Бөкейханов, А. Байтұрсынов, Е. Омаров, С. Досжанов, М. Дулатовтар. Съезге Самарханд облысы мен Алтай губернниясы атынан – 58 өкіл, әр түрлі қазақ ұйымдарынан – 8 өкіл, арнайы шақырумен – 15 адам, барлығы – 81 адам қатысқан.
Күн тәртібіне 10 мәселе қойылған. Негізгілері: қазақ-қырғыз автономиясын жариялау, милиция һәм Ұлт кеңесі (Үкімет) құру.
Алғашқы баяндаманы Ә. Бөкейханов жасаған. Осы баяндама бойынша қаулы қабылданып, қазақ автономиясы, милиция және Ұлт кеңесі мәселерін қарауға жеті адамдық комиссия құрылған. Осы құрылған комиссия атынан Халел Ғаббасов автономия, милиция және Ұлт кеңесі туралы баяндама жасайды. Баяндама негізінде:
1. Бөкей ордасы, Орал, Торғай, Ақмола, Семей, Жетісу, Сырдария, Ферғана, Самарханд облыстары, Амудария, Закаспий облыстарындағы қазақ уездері және Алтай губерниясындағы қазақтар қазақ автономиясының құрамына кіреді.
2. Қазақ-қырғыз автономиясы «Алаш» деп аталсын. Ұлт кеңесі құрылып аты «Алаш орда» болсын. Алаш орданың ағзасы (мүшесі) 25 адам болып, 10 орын қазақ-қырғыз арасындағы орыс және басқа халықтарға қалдырылсын.
3. Алаш орданың уақытша орны – Семей қаласы болсын.

Алашорда үкіметінің мүшелері:
1. Уәлитхан Танашев (1887 – 1968) заңгер, Бөкей ордасынан.
2. Халел Досмұхаммедов (1883 – 1939) әскери дәрігер, Орал облысынан.
3. Айдархан Тұрлыбаев (1877 – 1937) заңгер, Ақмола облысынан.
4. Ахмет Бірімжанов (1871 – 1927) заңгер, Торғай облысынан.
5. Халел Ғаббасов (1888 – 1931) физик-математик, Семей облысынан.
6. Салық Аманжолов (1889- 1941) заңгер, Жетісу облысынан.
7. Мұстафа Шоқай (1890-1941) заңгер, Сырдария облысынан.

Облыстардан тысқары:
8. Әлихан Бөкейханов (1866-1937) Алаш орда үкіметінің төрағасы.
9. Жанша Досмұхаммедов (1887 – 1930) заңгер, Орал облысынан.
10. Әлімхан Ермеков (1891-1970) математик, Қарқаралыдан.
11. Мұхаметжан Тынышпаев (1879-1937) Орал облысынан.
12. Бақтыкерей Құлманов (1859-1919) шығыстанушы, Бөкей ордасынан.
13. Жақып Ақпаев (1876-1931) заңгер, Арқадан.
14. Базарбай Мәметов заңгер, Лепсіден.
15. Отыншы Әлжанов (1873-1918) мұғалім, Шығыс Қазақстаннан.

Мүшелікке кандидаттар:
1. Иса Қашқынбаев (1891-1948) дәрігер, Орал облысынан.
2. Нүсіпбек Жақыпбаев (190-1932) дәрігер, Жетісудан.
3. Ережеп Итбаев (1873-1930) заңгер, Шығыс Қазақстаннан.
4. Сатылған Сабатаев (1874-1921) Қаскелеңнен, екі ЖОО бітірген, шығыстанушы, тұңғыш қазақ агрономы. Абай және Міржақып өлеңдерін алғаш орыс тілінде аударушы (1914).
5. Есенғали Қасаболатов (1889-1938) дәрігер, Оралдан.
6. Батырқайыр Ниязов (1872-1924) заңгер, Бөкей ордасынан.
7. Мұқыш Боштаев (1888-1921) заңгер, Баянауылдан.
8. Сейілбек Жанайдаров (1884-1929) заңгер, Атбасардан.
9. Сәлімгерей Нұралиханов (1878-ө.ж.б) заңгер, Бөкей ордасынан.
10. Өмір Алмасов (?-1922) халық мұғалімі, Торғайдан,
11. Сейдәзім Қадырбаев (1885-1938) заңгер, Торғайдан.
12. Аспандияр Кенжин (1887-1938) халық мұғалімі, Атыраудан.
13. Молданияз Бекімов (1882-1930 жылдардан соң белгісіз) әскери қызметкер, Оралдан.
14. Есен Тұрмағамбетов (?-?) Торғайдан.
15. Жанеке (Жақып) Солтоноев, мал дәрігері, қырғыз.


Алашорданың оқу комиссиясының мүшелері:
1. Ахмет Байтұрсынов (1872-1937) Торғайдан, Орынбор қазақ мұғалімдер мектебін бітірген (1895 жыл).
2. Мағжан Жұмабаев (1893-1938) Қызылжардан, Омбы оқытушылар семинариясын бітірген (1917 жылы).
3. Елдес Омаров (1892-1937) Қостанайдан, Орынбор мұғалімдер мектебін бітірген (1911 жыл).
4. Биахмет Сәрсенов (1885-1921) Шығыс Қазақстаннан, Семей мұғалімдер семинариясын бітірген.
5. Телжан Шонанов (1894-1938) Ырғыздан, Орынбор қазақ мұғалімдер мектебін бітірген (1916 жыл).
Деректі ұсынған - Марат ӘБДЕШЕВ

Комментариев нет: