воскресенье, 12 августа 2007 г.

Тіл, тіл тағы да тіл…

Халықтар мен ұлттардың қан төгісі арқылы ғана алатын азаттығына біздің халық үміті үзілердің аз – ақ алдында Ресей саясаткерлерінің өзара кикілжіңінің арқасында ғана ие болды.
Бұл орайда шешен халқы тағдыр мен тарих алдында бізден әлдеқайда егемендікке лайықты.
Хош, енді сол егемендігімізге тоқталайық.Әлемде біз секілді 10 миллионнан астам халқы бар ондаған ұлттар Индия, Қытай т.б. сол сияқты елдерде бодан күйінде күн кешуде. Ал біз әлі күнге дейін азаттықтың қадірін білмей келеміз. Қазақстан бұлайша көп уақыт халқы тығыз елдердің арасында бос жері көп мемлекет болып қала бермейді. Сондықтан ұлт болып ұю үшін төл ұлттық белгілерімізді (идентичность) нығайту – кезек күттірмейтін ұлттық қауіпсіздік мәселесі. Осы белгілердің ең бастысы – тіл! Қазіргі таңда елімізде қазақ тілі мәселесі өте күрделі күйде тұр. Мемлекет басында отырғандар - негізінен орыс тілділер. Олар балаларын қазақ тілінде тәрбиелеп жатыр деп айта алмаймыз. Ақтөбе қаласында халқының 60% - тен астамы қазақ бола тұра кез – келген мекемеге барып қазақ тілінде мәлімет алу да сөйлеу де өте қиын. Басқа ұлттар өзінің қазақ еместігін алға тартса, өз бауырларымыз орысша оқығандарын айтады. Сонда қалай, Қазақстан Республикасының “Тілдер туралы заңы” тек қана қазақ тілділерге арналған заң ба? Әлде қазақтілді азаматтардың құқын таптау мемлекеттік нормаға айналған ба? Бұл мәселе еліміздегі ортақ проблеманың жергілікті көрнісі ғана. Орыс тілді қазақ шенеуніктері мен бизнес – элита, жалпы орыс тілді қандастарымыз ана тілінің бауырына қайтуға асығар емес. Бұл біздің ұлттық психологиямызға байланысты ма, әлде саяси проблема ма? Бұл – мемлекеттік саясат айналысатын шаруа болғалы қашан?
Неге Америкада, Францияда армян өкілдері өз тілін ұмытпайды, шешендерде ешқандай шешен мектептері болған емес. Алайда шешендердің бір - бірімен орысша сөйлесуі нонсенс. Ал өз елінде тұратын қазақтың “элитасы” өз тілінен жериді. Тіл үйренудің аса қиын еместігін Қасымжомарт Тоқаев дәлелдеп жүр емес пе? Аз ғана уақыт ішінде мемлекеттік тілде сөйлеп кеткен премьер басқа орыс тілділерге үлгі. Біздің пікірімізше, өзі тіл білмейтін, білгісі келмейтін, балаларын орысша оқытатын қазақ мемлекеттік қызметке алынбауы қажет еді. Бұл саясаттың өзі де босбелбеу мемлекеттің шаруасының сиқы. Ұлттық мүддені қырттық мүддеге бағындырудың нақты көрінісі осы! Мемлекеттік тілді менсінбейтіндердің мемлекеттің тұтқасын ұстауы сол мемлекеттің қуыршақтық сипатын әйгілегені емей не болғаны! Орыс мектептерінде мемлекеттік тілді үйрету де мәз деңгейде емес. Осы мектептерде балалардың тіл меңгеру деңгейін тексеріп, талапқа сай болмаған жағдайда оқытушыларға да, мектеп директорларына айып тағу облыстық білім басқармасының тікелей жұмысы.
Осы жоғарыдағы айтылған жағдайдың бәрі әр деңгейдегі идеология бағытына жауапты әкімшілік қызметкерлерінің қатесі немесе тіл заңының орындалуына тікелей жауапты мекеме басшылары тарапынан жасалып отырған енжарлық болмаса саботаж демеске лаж жоқ. Қазіргі кезде бұрын балаларын қазақ мектептеріне берген орыс тілді ата- аналар балаларын қайтып алып, ол аз десең қазақ тілді ата – аналар да балаларын орысша оқыта бастады. Неге десеңіз, олар қазақ тілінің болашағына сенбейді және мемлекет пен лауазым иелерінің тарапынан болып отырған қазақ тіліне деген көзқарасты жақсы аңғарып отыр. Депутаттарымыздың, министрлеріміздің, әкімдеріміздің теледидардан, мінбелерден Ресейдің губернияларының өкілдеріндей орысша сайрауынан біздің егемендігіміздің қаншалықты рухани қайратқа арқа сүйеп отырғанын сезу қиын емес. Мұның бәрі әлдеқандай Ресей жақтан ызғырық шықса, қайта қосыла салуға даярлық кепілі сияқты. Тіпті, Қазақстандағы қазақ тілінің жайынан гөрі Татарстандағы татар тілінің ахуалы анағұрлым артып келеді.
Масқара болғанда мемлекеттік саясаттың бір ұшына жататын қазақ тілінің жайы жергілікті әкімдер мен әкімшелер үшін оларды еріксіз итермелейтін, айқай шыққанда ғана сырт көзге бірдеңе істеліп жатқандай қимылға көшу қандай бейшаралық, құлдық қылық еді. Соның бәрін істеп жүрген қазақтар екенін, тіпті қазақ тілді қазақтар екенін көргенде егемендік алғанымыз осы рас па дейтін сорақы сұраққа тірелесің!
Әрі беріден соң біз ұялғаннан қазақ болып жүрген халық секілдіміз. Құрал-сайман мен оқулықты әлі күнге даярлап бере алмай, орыс тілді жұрттың алдында не айтарымызды білмейтін пұшайман халге түскенімізге қанша жыл болды?
Енді бұдан былай қазақ тілінің мүддесі өте аз адамдарды толғандыратыны белгілі болып отыр. Бұл проблеманы шешуді мемлекет қолға алады дегенге де сенетін уақыт қалмай бара жатыр. Қазақ тілі – тек қана қазақ тілді азаматтарға (оның ішінде кеудесінде оты бар отаншылдарға ғана) қажет екенін түсінетін уақыт жетті. Сонда егемендік не үшін деген ерсі сауал өзінен өзі туындайды. Бұл жайтпен бірге елдегі қазақ тілді жұртшылықтың мүддесі тілімен бірге тапталып жатыр деген сөз. Өйткені, “Қазақстан” аталатын елде кез келген мекемеге бас сұғып сөйлеу үшін орысша сайрап тұру мүддесі енгізілген, ал қазақша сөйлей қалсаң, мемлекеттік қызметкер сізге көктен түскендей қарап, қайдағы бір резервациялық тайпаның тіліндегі әңгімеге тап болғандай аң-таң қалуы кәдік. Осының барлығы қазақтардың намысына тимеуі біздің қаншалықты намыссызданған құлдық мінезді сіңіргенімізді әйгілесе керек. Сол себепті қоғамдағы тілге деген көзқарас қоғамдық келісімнің бейшара халі екендігімен тең қабылдануы керек те, соған сай жаңаша талаптар қойылуы керек. Мұндай талаптардың бірі мемлекеттік тілді мойындамаған кез келген мекеме – ол мемлекеттік немесе жеке мекеме екеніне қарамай сот шешімдері арқылы мемлекетік тілді енгізуге еріксіз түрде көндірілуі керек. Бірақ бұл жерде соттың кімнің әнін айтатынын да алдын ала білеміз. Дегенмен, ештеңеден де тайынбай қолдан келгенді істей беру керек, істей беру керек. Сүтке түскен бақа құрлы бар шығармыз… Әсіресе, балаларын қазақ тілінде тәрбиелеп жатқан жанұялар балаларының болашағы үшін осы іске тығыз араласуы керек. Әйтпесе, мектептен тыс жерде пайдаға аспайтын тілде оқытып не керек. Ақтөбе облысында құрылған “Анатіл” қозғалысы осы бағытта жұмыс жасайды және бұл тәжірибені бүкіл Қазақстанға таратуға мүдделі. Қазір бірнеше мемлекеттік мекемелердің үстінен сот органдарына арыз тапсырылуда.
Тіл мәселесін біз ешқашан Балтық теңізі жағалауындағы және Украина мемлекеттеріндей өткір қойған жоқпыз, оны түсініп жатқан ешкім жоқ. Көңілге қараудың опығын жеп болдық. Енді талапты орыс тілді қазақтардан бастау қажет. Ал, басқа ұлттардың өкілдеріне жағдай жасалуы керек. Қазақтардың өздеріне ешқандай кешірім болмауы керек. Орыстардың салтақ-салтақ қаба сақалдарын шапқан Петр патшадай қимыл керек. Неге десеңіз, біз еврей ұлты секілді күшті ұлт емеспіз, осалмыз, бізде көсем де жоқ, егер тілімізді бір жоғалтсақ, олар сияқты мың жылдан кейін тірілтуіміз екіталай.
Шешен ақсақалдарынан: “Орыс – шешен соғысынан ұлттарыңның жойылып кету қаупі бар ғой неге әзірше соғысты тоқтатпайсыңдар?”- деп сұрағанымда, “Біз аз халықпыз, ұрпағымыздың мәңгүрттенбеуі үшін және жауының кім екенін ұмыттырмау үшін елу жыл сайын соғысу - аталарымыздың тастап кеткен өсиеті” - деді.
Біз шешен де бола алмаймыз. Бірақ осы сөздерде біздің асыранды академиктеріміз айта алмайтын даналық жатқан жоқ па?
Ұлттың осындай мүшкіл халіне, қыздарымыздың көше кезіп тәнін сатып жүргеніне, балаларымыздың жетімдер үйінде сұраусыз жатқандарына – біз еркек кіндіктілар, кінәліміз.
Қазақ шенеуніктерінің тірлігіне қарасаң, тез байып, шетел асайын деп жүрген жандардың тірлігі. Ал, осы жерде қалатын да, құл болатын да, бай болатын да , біздер - қарапайым халық!
Сондықтан ортақ мүдденің айналасына пышырамай топтаса түсуіміз керек. Сананы сілкіп, намысты түртіп, елдік қалпымызды қолға алатын уақыт келді, ағайын! “Тозған қазды топтанған қарға жейді” деген бар. Қарғаға жем болатын тек қана өлген малдың өлімтігі емес пе?
«Анатіл» қозғалысы Басқармасының төрбасшысы - Қайырбек Тоқтаров.
2004 ж.

1 комментарий:

Ray of sunshine комментирует...

Til degendi aita aita jauyr bolgyzbai, nakty kadamdarga koship, jobalar bastau kerek shygar.

jane arkim oz tilinin kadirin bile bilse bolgany..