суббота, 1 сентября 2007 г.

А ш ы қ х а т

ҚР Мәдениет және ақпарат министрі
Е.К.Ертісбаевқа



Құрметті Ермұхамед Кабидинұлы!

Қазақстан телеарнасындағы қазақтілді таратымдарға деген жұтаңдықты соңғы он ай бойы білдірмеген көрсетім - “Айтыс Қазақстан” чемпионаты”. Әрине, бұл – қазақтілді телекөрерменнің ең тұшынып көретін және халқымыздың заман талабына сәйкестендірілген, төл өнерінен туылған шоусипатты телетуынды. Сондықтан да, өзімнің бұл телеидеяға қатыстылығымды бұған дейін “Қазақстан” ЖАҚ телерадиокорпорациясы басқармасының төрағасы Нұртілеу Иманғалиұлының атына жазылған хатпен ғана шектеліп, “Қазақстан” ұлттық телеарнасының көрермендеріне идеямның қаншалықты ұтымды да жаңашыл әрі тиімді екенін қызықтауға кедергі келтірмей келдім. Өкінішке орай, Н.Иманғалиұлы менің хатымды жауапсыз қалдырғанымен қоймай, идеяның толыққанды шығуына мүдделілік танытпастан, көрсетімнің ішінара айтарлықтай кемшіліктерге ұрынуына жол беріп отыр:
- айтыс ақындардың емес, әкімдердің айтысындай сипат алуда;
- айтыс ұйымдастыру барысы көрермендерді аумақтық-әкімшілік ауқымға жіктеуде;
- айтысқа көрермендер дауысының әділетсіз жолмен берілуі және әділетсіз саналуы орын алған, т.б.

Бұл айтыс идеясына өзімнің қатысымды, мына дәйектерді тізе отырып,
ҚР Авторлық құқықтар жөніндегі комитетінде 2001 жылғы 28 қыркүйектегі №166 интеллектуалдық меншік нысанын тіркеу куәлігімен 18.07.2001 ж. әзірленген “Ақындар айтысын жаңаша ұйымдастыру ережесінің” мазмұны мен бұған дейін БАҚ-да жарияланған идеяларымның құрамталары (бөлшектері) ретінде мына жайттарды хабарлаймын:
- айтыстың тікелей эфирде өтуі;
- айтыстың жек пе жектік сипатқа көшуі;
- айтысты бұқараның бағалауға қатыстырылуы;
- айтыстың шоулық көрініске ие болуы;
- айтыстың алқа-қотан ортада жүруі;
- айтыстың жанрлық түрлеріне кезең-кезеңмен мүмкіндік берілуі;
- “Айтыскер” терминінің қолданылуы т.б.

Елдегі айтыс өнерін насихаттауға бұған дейін мәдениет саласының органдары жете мән бермей келгендіктен және бұл сала жекелеген жандардың қолымен монополияға ұшыратылғандықтан, 2001 жылғы 10 наурыз - 17 маусым аралығында Ақтөбе қаласындағы РИКА телеарнасында «Жек пе жек» аталатын толық байқаудан өткен айтыс нұсқасын да, басқа идеяларымды да жүзеге асыруға мүмкін болмай келді. Оның есесіне, 2001 жылғы 30 маусымнан бастап бір жыл бойы “Хабар” телеарнасында сіздің қазырғы лауазымды қызметкеріңіз, “Қазақ радиосы” компаниясының бас директоры Жүрсін Ерман мырза өзінің авторлық таратымына айналдырып, ақыры идеяны одан әрі дамытпай, тастап кеткен еді. Енді авторлық құқықты аяққа басудың эстафетасын сіздің министрлікке қарасты “Қазақстан” ұлттық телеарнасы былтырғы қыркүйек айынан бастап, он ай бойы іске асырып келді.
«Қазақстан» телеарнасының басшылығына (вице-президент Иманбай Жұбаевқа) бұған дейін бұл жобаны енгізу жөнінде ұсыныс түсіргенім рас, бірақ ешбір жауап болмады.
Сіздің назарыңызға 2006 жылғы қыркүйектің басында өзіңізге бағынышты Тіл комитетінің төрағасы арқылы “Тілдер фестивалі” аясында тұңғыш жоба ретінде ұсынуды қолға алғанбыз. Алайда, бұл ұсыныстың сізге қаншалықты қойылғанынан хабарсыз екенімді мойындай отырып, Е.Қажыбек мырзаға сіздің атыңызға жазылған хат жобасын өз қолыммен әзірлеп бергенімді баяндаймын. Алайда, бұл жайдың нәтижесі ретінде көп ұзамай “Қазақстан” телеарнасынан пайда бола бастаған “Айтыс Қазақстан” чемпионаты” деген ерсілеу аталатын жобаның көпшіліктің көңілінен орын алғаны әмбеге аян. Оған қоса, аталмыш телекөрсетім идеясы әлі күнге авторсыз жария етілуде, бұл да телеидеяның “Қазақстан” арнасына тиісті екендігіне сенімсіздіктен туындаған жайттың көрінісі ретінде бағалаймын және мұны аталмыш телеарнада креативтік шаралар шынайы қолға алынбағандығынан көремін.
Министр мырза, өз атымнан сізге ұсынылған мәдениет пен ақпарат саласын дамытуға арналған бірнеше жобаның біреуінің ғана тағдырын баяндай, еліміздегі авторлық құқықтың қаншалықты тәрк етілу көрінісін қоғамдық орта назарына сала отырып және бұдан әрі өз елімде өзімнің идея авторы ретінде сезіне алмайтыныма мәжбүр екенімді білдіре келіп, сіздің аталмыш жайттың әділетті түрде шешілуіне ықпал етуіңізге үміттенемін.
Қазақ халқының қазырғы өмір талабына икемделе алатын өнерінің сан алуан әлеуеті бар екенін, аталмыш идея бойынша ұйымдастырылған телеайтыс нұсқасы дәлелдеп отыр. Нәтижесінде аталмыш арна елдегі қазақтілді телекөрсетімдердің ішіндегі ең тартымды телетаратымға ие болуда, тікелей жек пе жек айтысқа дауыс беру саны 100 мыңға жетеқабыл – бұл қазақ телеарналарында бұрын-соңды болмаған құбылыс. Сондықтан мұндай авторлық идеялардың плагиаттық жолмен жарыққа шығуына тыйым салынып, керісінше, идея авторларын қатыстыру арқылы ғана барынша толыққанды нәтижеге қол жететіні белгілі.
Сізден “Қазақстан” телеарнасында қолданысқа түсіп және тәрк етіліп отырған менің идеямның авторлық сипатының қорғалуына және аталмыш телекөрсетімнің шын мәніндегі халықаралық нұсқасын әзірлеуге ықпал етуіңізді сұраймын.
Ашық хатқа сіздің атыңызға Тіл комитеті атынан 2006 жылғы қыркүйекте әзірленген хат пен өзімнің «Қазақстан» телеарнасы басшысына жолдаған хатымның жобасын қосып отырмын.

Құрметпен: С.Ерғали,
Айтысты жаңаша ұйымдастыру идеяларының авторы



МИНИСТРУ КУЛЬТУРЫ И ИНФОРМАЦИИ РК
Е.К.ЕРТЫСБАЕВУ


Уважаемый Ермухамед Кабидинович!

Комитетом по языкам решено провести Айтыс в рамках Фестиваля языков. К данному решению нас подтолкнуло сама природа уникального импровизаторского искусство нашего народа; ведь Айтыс является в мире единственным жанром такого характера, где сосредоточено кроме импровизации, разносторонность характера процесса Айтыса – грамотность, музыкальность, поэтичность, этичность Айтыскера, импровизаторская дискуссия перед аудиторией, гласность, демократичность раскрываемой темы и т.д. В таком ракурсе Айтыс можно рассмотреть как демонстрация услуги поэтической журналистики. Но, прежде всего происходит демонстрация языкового потенциала.
К сожалению, в последнее время вокруг Айтыса много нареканий, критики, и это не безосновании: нынешняя организация Айтыса застояла – больше внимание уделяется выделямым премиям и призам, дошли до того что на сцене больше роль играет разыгрываемые автомобили, чем сам процесс Айтыса. Поэтому мы решили, что пора организовать Айтыс по современному.
В связи с чем к нам обратился наш сотрудник, заместитель директора РГКП «Центр по ускоренному обучению государственного языка» Серик ЕРГАЛИ со своим проектом. Он разработал свой проект в 2001 году и запатентовал новую правилу организации и проведения Айтыса, провел экспериментальную версию в период март-июнь 2001 года по телеканалу РИКА ТВ в городе Актобе. К сожалению, ему до сих пор больше не удалось реализовать данный проект в масштабе страны.
Учитывая и ознакомившись с проектом С.Ергали, наш Комитет хотел бы провести на пробных правах через прямого эфира в одной из республиканских телеканалов версий Айтыса «Жек пе жек» (Один на один) и «Жақ-жақ» (Командный айтыс). Мы считаем что данный проект нам дасть:
- развивать конкурентоспособность Айтыса как казахскоязычной программы с элементами шоу, среди других шоуоемких телепрограмм;
- дать инновационный характер для современного айтыса и возможность ему стать одним из современных инструментов пропаганды государственного языка;
- значительно приумножить публики Айтыса за счет молодого поколения, также и за счет других контингентов.
Предлагая провести первоначально презентационную версию, в связи с чем прошу Вас поддержать в решении некоторых организационных проблем данного проекта:
- взять согласие одного из республиканских телеканалов и решить вопросы по прямой трансляции Айтысов (для двух передач по 40 минут);
- рассмотреть финансирование данного пилотного проекта.

Предлагаемый проект предназначен для поднятие уровня организации и субъектов Айтыса на современный лад; продумывается в дальнейшем организовать Союз айтыскеров, а также создать продюссуру по Айтыс. Данный проект, особенно актуален в свете реализации Концепции по развитию информационного пространства РК в 2006-2009 годы.

При одобрении с вашей стороны и поддержки со стороны общественности, думаем, что Айтыс не должен оставаться на уровне фольклора казахского народа, он должен стать нашим вкладом в нынешнему общечеловеческому цивилизацию и служить одним из столбом казахстанцев при вхождении в культурному глобализацию.


С уважением: Е.З.Кажыбек

Сентябрь, 2006 г




«Қазақстан» ЖАҚ телерадиокорпорациясы
Басқармасының төрағасы
Нұртілеу Иманғалиұлына
«Ақындар айтысын жаңаша ұйымдастыру ережесі»
интеллектуалдық меншік нысаны құқығының иесі
ЕРҒАЛИ Серіктен

Құрметті НҰРЕКЕ!

Менің көптен бергі республикалық телеарналарға шығара алмай келген Айтысты жаңаша ұйымдастыру жөніндегі жобамның жуырдан бері «Қазақстан» телеарнасынан көрініс тауып, көрермендердің көзайымына айнала бастағанына әрі қуаныштымын, әрі ұлтымыздың ұзақ қуанышына айналғай деп шын жүректен тілегімді білдіремін.
Өзіңізді телеәлемдегі осы бір жаңалықпен құттықтай отырып, бұл идеяға өзімнің тікелей қатысым барын да жасырмаймын және сізді хабардар етемін. Бұл мәселе бұған дейін де, Жүрсін Ерман ағамыздың тарапынан туындаған, бірақ ол кісі менің зияткерлік идеямды келісімсіз қолданғанымен қоймай, орта жолда тастап, оның ту-талақайын шығарды. Әрине, өнер әлемінде жүрген адамдар қолға алған нәрсені жетілдіруге құмартқаны дұрыс, бірақ оны біреудің есебінен емес, өз әлеуетімен болмаса басқаның жетілдірімін келісіммен істеуі заңды былай қойғанда, ар мен халық алдындағы шаруа ғой. Енді менің айтыс жөніндегі идеям екінші рет қолды болып тұрғаны автор ретінде мені қынжылтпайды емес, оның үстіне, жоба әлі де бір қайнауы ішінде асығыс түрде жаратылып отыр. Сіздер онсыз да ұлтқа ұйыса алмай отырған халықты аймаққа жіктеп отырсыздар, айтысты соған қолдануларыңыз жараспайды!
Ал енді менің идеямның құрамталары ретінде үстірт қана мына жайттарды атап өтемін:
- Айтыстың тікелей эфирде өтуі;
- Айтыстың жек пе жектік сипатқа ие болуы;
- Айтысты бұқараның бағалауға көшуі;
- Айтыстың шоулық көрініске ие болуы;
- Айтыстың алқа-қотан ортада жүруі;
- Айтыстың жанрлық түрлеріне кезең-кезеңмен мүмкіндік берілуі;
- сахнадағы көзді арбаған айтыс жүлдесінің (автокөліктің) аластатылуы т.б.
Құрметті, Нұреке, мен бұларды тізе отырып, сізбен болмаса сіздің телеарнамен өзімнің авторлық құқығымның түбіне жетуге білек сыбанып отырғаным жоқ, оған менің ие екеніме ешкім де шүбә келтіре алмайды және бұл жөнінде бұған дейін де біршама басылымдарға жария етілген еді. Мәселе, біздің бар үміт күткен мемлекеттік мекемелеріміздің мемлекеттік заңдылықты қалай болса-солай аттап өтуінде ғой. Әрине, оның бәрін көріп-білмей отырған халық жоқ, әрі автор ретінде мен әлі тірімін, (өлген күннің өзінде де оны түптейтін заң мен уақыт бар ғой) мені қынжылтатыны - Сіздің телеарнадан осы Айтысты ұйымдастырушылар осы жайтты біле тұрып (тіпті, олардың білмеуге де қақысы жоқ қой), өздері ойлап тапқандай басынуы еді. Айтыстың бұлайша ұйымдастыру нұсқасына менің тікелей қатысымның барын сіздің орынбасарыңыз Иманбай Жұбайұлы да жақсы білетіні рас.
Әрине, ақпараттық құқайдың талайына душар болып отырған, оның үстіне өз келбетін телеарнаға шығара алмай келген ұлтымыздың бұл қуанышын су сепкендей басқым келмейді. Пайдаланыңдар, алдарыңнан жарылқасын, бірақ, идеяның көзіне қиянат етпесеңдерші! Әттең, шын мәнінде халықаралық деңгейдегі Айтыс ұйымдастыруға болар еді. Ол үшін не керек екенін білсеңіздер ғой! Ол үшін - әрине, әуелі абырой керек!

Құрметпен: Айтыс жанашыры, жаңаша ұйымдастыру авторы - ЕРҒАЛИ Серік Әбдірешұлы.
18 қыркүйек 2006 ж.

Комментариев нет: