понедельник, 6 августа 2007 г.

МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛ МЕН ҚАЗАҚ ТІЛІ

Біздің қоғамда қазақ тіліне байланысты шатаса қалыптасқан ұғым бар, ол: қазақ тілі – мемлекеттік тіл және керісінше деп қабылдау. Осыдан келіп, оны оқыту мен үйрету мәселесі күрделене түсіп отыр. Шын мәнінде қазақ тілі - қазақ халқының этникалық тілі, яғни бұл тұрмыстық тілден бастап, ғылыми тілге дейінгі барлық салаларды қамтитын кешенді тіл. Ал, мемлекеттік мәртебеге ие болып жүрген тіл – бар болғаны мемлекеттік міндетті атқаруға қажетті барлық органдар мен азаматтардың ауызша-жазбаша қарым-қатынас тілі, оны басқаша ресми тіл деп атайды. Ал, біз ресми атауды орыс тіліне өткізіп жібергесін, мемлекеттік мәртебе алған тіл өз міндетін атқарудан қалып отырғаны рас.
Сонда, қазақ тілін оқытумен және игертумен, тіпті дамытумен айналысатын Білім және ғылым министрлігі ғана болуы керек. Ал, мемлекеттік құрылымдардың дәлізіне мемлекеттік тілді енгізетін яғни мемлекетті ресми тілдендіретін Тіл комитеті болуы қажет еді. Өкінішке орай, әлі күнге бұл салалардың ара-жігі ажыратылмай отырғандықтан, құзырлық шекара да араласуда, міндеттер былығуда. Соның кесірінен қазақ тілі мен мемлекеттік тілді оқытуды шатастырудамыз. Қазақ тілін оқыту сәбиден бастап, ересек ғалымдарға дейінгі жас аралығын және тілдің алуан салаларын қамтыса, мемлекеттік тілді үйрету тек қана мемлекеттік қызметшілер мен әлеуметтік-қоғамдық саланы қамтитынын ескермей отырмыз.
Қоғамдағы қасаңданған тағы бір жайт – «Іс қағаздарын (ісжүргізімді) мемлекеттік тілге көшіру» деген делқұлы пікір. Шын мәнінде ресми тіл екі тармақтан тұрады: ауызекі тіл – бұл мемлекеттік ұйымдар мен мекемелердің, органдардың мәжілістегі, отырыстағы қатынасу тілі, ал екіншісі – іс қағаздарын жүргізу тілі. Сөйтіп, мемлекеттік тілдің ауызекі және жазбаша түрінде қолдануы мемлекеттік қызметкерлерге міндет екені рас. Ал, біз бірінші кезекте ресми тілдің кімге қай тармағын үйретуді әлі шешпей отырмыз. Осыны шешсек, көп мәселе өзінен өзі-ақ жойылады. Мәселен, мемлекеттік органдардағы отырыстарда мемлекеттік қызметкерлердің ресми (мемлекеттік) тілді ауызекі түсінуі бірінші кезекте жеткілікті, ондай адам жиналыстағы ауызекі әңгіменің не жөнінде болып жатқанын ұғады, бірақ өзі сөйлегенде орыс тілін қолдануы мүмкін. Бұл жағдай, елді «орыстілділер мемлекеттік тілді түсінбейді, соларға түсінікті болу үшін ...» дейтін аурудан сауықтырады. Егер біз осындай талаптан бастасақ, бір жыл ішінде барлық мемлекеттік қызметкерлерге сөйлеу, оқу және жазу емес, тек қана ауызекі тілді ұғу талабын енгізу арқылы ресми дәліздерге мемлекеттік тілді именбей ауызекі тармағын енгізе аламыз және ол бір жылдың ішінде жүзеге асады. Келесі сатыда сөйлемесе де, жазбаса да, оқи алу міндетін жүктеу арқылы мемлекеттік қызметкер қазақ тіліндегі қағаздың шамамен не жөнінде екенін аңдау деңгейіне көтерілмек және тілін өз бетінше сындыратындай жазбаны оқи алу мүмкіндігіне ие болады, сондай-ақ қазақ дыбыстарын дұрыс айта алуға алғышарт жасайды. Ал, келесі сөйлеу мен жазу сатыларына да бір жылдан мүмкіндік беру арқылы мемлекеттік тілді бас-аяғы төрт жылда ресмилендіруге әбден мүмкіндік туар еді. Сөйтіп, Тілдерді дамытудың 2001-2010 жылдарға арналған бағдарламаның алғашқы алты жылы нәтижесіз өтіп кеткенін ескерсек, қалған төрт жылда ол нәтижеге қол жеткізуге әбден мүмкіндік бар.
Қазыр іс жүргізуді «ресми тілден» «мемлекеттік тілге көшірген» облыстар мемлекеттік тілге толық көшкендер қатарына қосылып жүр, шын мәнінде ол облыстардың барлығындағы мемлекеттік ұйымдар мен мекемелер өз отырыстарын орыс тілінде жүргізуде, яғни мемлекеттік тіл мемлекеттік дәлізге жартылай ғана енуде, біз мұндай атүстілікке көз жұмып отырмыз.
Сонымен, күн тәртібінде мемлекеттік тілдің ресмилену саясаты тұр, ол саясат екі мәселенің шешілуінен тұрады:
- мемлекеттік қызметкерлердің ауызекі тілді меңгеруі;
- мемлекеттік қызметкерлердің жазба тілді меңгеруі. Бұл міндет мемлекеттік тілді меңгерудің төрт сатылық үйрету жүйесін қамтиды.
Бұл міндет еліміздің тіл саясатына жаңаша қарауды талап етеді.

Комментариев нет: